Pisze: Jerzy Wala
Ludwik Kaszowski urodził się 14 sierpnia 1939 roku w Jaworznie, a zmarł 6 czerwca 2017 roku. Geograf, geomorfolog, doktor habilitowany, nauczyciel akademicki, w latach 1994-1996 dyrektor Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Swoimi pracami geomorfologicznymi objął nie tylko teren Polski, ale także obszar górski – Hindukusz. W dojrzałym wieku wstąpił do zakonu paulinów, w 2000 roku złożył profesję wieczystą, a w 2001 roku przyjął święcenia kapłańskie w klasztorze na Jasnej Górze. Pod koniec życia pełnił posługę duszpasterską w Klasztorze Ojców Paulinów w Wieruszowie, gdzie zmarł i został pochowany na tamtejszym cmentarzu.
Ludwik Kaszowski jest postacią, która znacząco przyczyniła się do poszerzenia wiedzy o Hindukuszu, a pośrednio także o strefie suchej gór całej Centralnej Azji. Jego zainteresowanie lodowcami gruzowymi miało również wpływ na rozpoznanie tych form peryglacjalnych w Tatrach. W efekcie reliktowe formy tego typu lodowców zostały wprowadzone na mapy geomorfologiczne Tatr. Były one obserwowane i fotografowane przez uczestników polskich wypraw w Hindukusz już od 1960 roku.
W 1977 roku Oddział w Krakowie Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziem zorganizował wyprawę alpinistyczno-badawczą w Hindukusz Środkowy*. Z inicjatywy Kazimierza Trafasa wziął w niej udział również Ludwik Kaszowski. Podczas wyprawy zajmował się szczegółowymi badaniami nad morfologią glacjalną wyższych pięter wysokogórskiego terenu w największej, centralnie położonej grupie górskiej Hindukusz Mundżan (Hendūkuše Munjān), opracowując przy tym mapę geomorfologiczną doliny Darrahe Sūyengal w skali 1:25 000, w której działała wyprawa.
Konfrontacja badań terenowych z treścią dokładnych państwowych map Instytutu Kartograficznego w Kabulu w skalach 1:50 000 i 1:250 000 (zgromadzonych przez Jerzego Walę w czasie poprzednich wypraw do Afganistanu) umożliwiła Ludwikowi Kaszowskiemu dokładną analizę współczesnego zlodowacenia i innych form także w takich grupach górskich, jak: Hindukusz Andżuman (Hendūkuše Anjumān), Hindukusz Bandaka (Hendūkuše Bandākā), Kohe Khwaja Mohammad i w Zachodnim Hindukuszu w rejonie tunelu Salang, na drodze z Kabulu do Baglān i Kunduzu.
W skład wyprawy PTPNoZ NURISTAN 1977 wchodzili: Jerzy Wala (kierownik), Władysław Borowiec (pomiary geodezyjne), Ludwik Kaszowski (prace geomorfologiczne), Jacek Mościński (fizyk – brał udział tylko w początkowej części wyprawy, do Barge Matāl), Jerzy Niewodniczański (geofizyk – badania stosunków izotopów trwałych wodoru tlenu w śniegach), Andrzej Paulo (prace geologiczne kartograficzne, pobieranie próbek do badań petrograficznych), Alicja Świeżyńska (filmowanie folkloru i budownictwa w Nuristanie).
W czasie załatwiania pozwoleń w Kabulu Kaszowski w towarzystwie W. Borowca, A. Paulo i A. Świeżyńskiej prowadził prace badawcze w części źródłowej potoku Darrahe Khenjān w Zachodnim Hindukuszu, w sąsiedztwie tunelu Salang na szosie z Kabulu do Kunduzu. Także w czasie przejazdu do celu wyprawy, podczas przerwy w Barge Matal i wypadu uczestników do doliny Darrahe Ačla, przeprowadzał badania w rejonie rzeka Landay Sin (Darrahe Katigal).
Po założeniu bazy (3950 m) w dolinie Darrahe Sūyengal, głównego celu wyprawy, zajmował się swoimi pracami, wędrując samotnie po usypiskach, rozlewiskach, równiach akumulacyjnych, wałach lodowo-morenowych i gruzowo-lodowych, jęzorach lodowców gruzowych, korytach potoków, po lodowcach pokrytych gruzem i rozległymi polami penitentów. Jego badania opierały się na metodzie kartowania geomorfologicznego, dokonywaniu pomiarów, opisów form osadów i obserwowanych procesów, wykonywaniu zdjęć. W tym samym czasie pozostali uczestnicy wyprawy byli zajęci przede wszystkim wejściami na okoliczne przełęcze i szczyty: Kohe Morusq (6135 m), Kohe Surake Sard (5697 m), Kohe Dosare Sūyengal (5387 m) i 5555 m.
Dzięki bardzo intensywnym pracom w terenie, ogromowi zgromadzonego materiału badawczego oraz dostępowi do dokładnych, wielkoskalowych map Ludwik Kaszowski poza wykonaniem mapy geomorfologicznej doliny i opublikowaniem kilku artykułów naukowych podjął się napisania pracy habilitacyjnej dotyczącej Hindukuszu Munjān. Trzeba nadmienić, że odnosiła się ona do całego Hindukuszu oraz do innych obszarów wysokogórskich Centralnej Azji o podobnym klimacie. Niestety brak tłumaczenia pracy na język angielski ograniczyło jej zasięg i znaczenie.
Poniżej kilka aspektów, które mogłyby zainteresować taterników w publikacji L. Kaszowskiego „Rzeźba i modelowanie gór wysokich strefy suchej na przykładzie Hindukuszu Munjān”, Kraków 1985.
We wstępie autor, odnosząc się do stanu badań środowiska geograficznego, stwierdza ubóstwo wiedzy o Hindukuszu. Nawiązuje do podziału regionalnego i granic tych gór określonego w pracy doktorskiej Dietricha Hasse w 1965 roku. Pisze, że przyjmuje podział regionalny hierarchiczny Hindukuszu wprowadzony w opracowaniach Jerzego Wali z lat 1974 i 1979 (patrz Jerzy Wala: „Zasięg terytorialny, granice oraz podział regionalny Gór Hindukusz”. II Zjazd Naukowy PTPNoZ Drzonków, 8-10 listopada 1985 r. Zbiór referatów część III i IV, Warszawa 1985) jako najbardziej konsekwentny i szczegółowy.
W rozdziale I omawia budowę geologiczną całego Hindukuszu w oparciu o literaturę i mapę geologiczną Hindukuszu Afgańskiego w skali 1:1000 000, stosunki klimatyczne Środkowego Hindukuszu i jego współczesne zlodowacenie, rzeźbę i szatę roślinną. Rozdział II odnosi się już do Hindukuszu Środkowego.
Rozdział III dotyczy grupy górskiej Hindukusz Munjān. Omawia w nim budowę geologiczną, ukształtowanie terenu i podział ze względu na jego rzeźbę, przedstawia krzywe hipsometryczne, układ grzbietów w całym cokole górskim ograniczonym wielkimi, głębokimi dolinami odwadniających go rzek oraz szatę roślinną.
Rozdział IV może być najbardziej interesujący dla taterników czy turystów. Opisane są w nim procesy wietrzenia i rodzaje stoków, w tym stoki usypiskowe, wały i hałdy, stoki blokowe, soliflukcyjne, napływowe i skalne. Współczesne zlodowacenie pokazane jest na rysunkach i mapkach, co pozwala na wyobrażenie sobie, jak te góry wyglądają. Przedstawia obszernie klasyfikację lodowców i lodowców gruzowych charakterystycznych dla gór strefy suchej – tu warto odesłać czytelników do bardziej przystępnego artykułu Ludwika Kaszowskiego, OSPPE, „O lodowcach w Hindukuszu Munjān” („Pamiętnik PTT. Złoty wiek polskiego alpinizmu, Hindukusz”. Tom 8, Kraków 1999, s. 53-68). Dalej omawia mikrorzeźbę krioniwalną, oddziaływanie wiatru na rzeźbę i ukształtowanie terenu, mechanizmy modelowania dolin.
Rozdział V dotyczy struktury oraz funkcjonowania rzeźby i pięter morfogenetycznych. To już problematyka ściśle naukowa.
Zaletą tej publikacji jest odnoszenie opisanych w niej zagadnień do terenu wysokogórskiego znacznej części gór Centralnej Azji (Karakoram, Pamir, Wyżyna Tybetu). Jest to więc ważna publikacja w naszej literaturze górskiej, a z racji braku tłumaczenia na język angielski pewnie prawie nieznana zagranicą.
Ludwik Kaszowski był przemiłym towarzyszem wyprawy, przez wiele lat byliśmy w stałym kontakcie. Współpracowałem z nim w tematyce wysokogórskiej, a szczególnie w czasie gromadzenia materiałów do jego pracy habilitacyjnej. Wiem też, jak trudna była dla niego decyzja o wstąpieniu do zakonu i podjęciu pracy duszpasterskiej. Bardzo żałuję, że o tak wybitnej osobie, jaką był Ludwik Kaszowski, nie ma notki biograficznej w „Wielkiej Encyklopedii Gór i Alpinizmu” WEGA Stapis Katowice.
* Wyprawa Oddziału w Krakowie PTPNoZ NURISTAN 1977 formalnie była połączona z wyprawami Stołecznego Klubu Tatrzańskiego PTTK pod kierownictwem Stanisława Bratkowskiego oraz Klubu Wysokogórskiego ze Szczecina, której kierownikiem był Tadeusz Rewaj. Pierwsze dwie działały w dolinie Darrahe Sūyengal, trzecia w Darrahe Toluksaya, jednym z bocznych odgałęzień wielkiej doliny Capdara. W tym samym roku działała też w Hindukuszu Munjān wyprawa Studenckiego Koła Przewodników Górskich z Krakowa pod kierownictwem Marka Radwańskiego. Terenem jej eksploracji było najbardziej południowe odgałęzienie doliny Capdara o nazwie Darrahe Canigal („Taternik” 2/1979, s. 60-62).
