110 LAT TATERNIKA

30 marca, 2017

1908 r. Członkowie Sekcji Turystycznej TT na Opalonem. Pierwszy z prawej stojący - Roman Kordys, jeden z założycieli "Taternika". Fot. Mieczysław Karłowicz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1908 r. Członkowie Sekcji Turystycznej TT na Opalonem. Pierwszy z prawej stojący – Roman Kordys, jeden z założycieli „Taternika”. Fot. Mieczysław Karłowicz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
aparat
Aparat fotograficzny Mieczysława Karłowicza fot. Wojciech Szatkowski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

„Taternik” jest jednym z najstarszych, nieprzerwanie działających polskich pism. Pierwszy numer ukazał się we Lwowie z datą 1 marca 1907 roku; przygotowali go wspólnie według opracowanej koncepcji Janusz Chmielowski, Roman Kordys i Kazimierz Panek. Przez cały czas swego istnienia jest organem tej samej instytucji, która zmieniała nazwę i podlegała modyfikacjom organizacyjnym. Były to: w latach 1907-1935 Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego (od 1920 roku Polskie Towarzystwo Tatrzańskie), 1935-1974 Klub Wysokogórski (z przejściowymi zmianami nazwy w 1952-1956), od 1974 roku Polski Związek Alpinizmu. Przez pewien okres czasopismo było także organem Sekcji Taternickiej Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie (1928-1934) i Warszawie (1929-1930) oraz Koła Wysokogórskiego przy Oddziale Warszawskim PTT (1934-1935). 

 

 

Mieczysław Karłowicz w liście do Heleny Egerowej, z początku 1907 roku: „Nie wiem, czy się kiedy doczekam popularności jako kompozytor, prawdopodobnie nie. Ale jako taternik-fotograf zdobyłem sobie już uznanie: turyści szturmują do mnie o odbitki moich zdjęć, a Towarzystwo Tatrzańskie zażądała całego szeregu zdjęć do tegorocznego „Pamiętnika”. Wobec tak nieoczekiwanego powodzenia wcale wykluczone nie jest, że zmienię zawód i zamknąwszy muzę moją do komody, przerzucę się na zawodowego turystę-fotografa.” 

Rok 1907

  • Kazimierz Panek (1873 – 1935) zostaje prezesem Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, a wśród szeregu jego inicjatyw jest także stworzenie pisma poświęconego turystyce górskiej – „Taternika”.
  • W Zakopanem osiedla się wraz z matką kompozytor Mieczysław Karłowicz, przyjeżdżający tu już wcześniej. Staje się jednym z najwytrwalszych taterników i narciarzy. Z pasja fotografuje Tatry. Mieszka w willi „Lilianna”.
  • Lwowski restaurator Jan Wnuk żeni się z Józefą Krzeptowską, a w jej domu przy ul. Kościeliskiej 8, gdzie wcześniej znajdowały się pierwszy zakopiański sklep, kawiarnia i poczta, powstaje słynna restauracja „U Wnuka” 
  • 2 stycznia – we Francji weszła w życie ustawa zabraniająca wieszania krzyży w klasach szkolnych.
  • 25 stycznia – umiera Michał Kirkor, doktor medycyny, taternik, którego nazwiskiem nazwano żleb między Giewontem i Małym Giewontem.
  • 26 stycznia – w cesarstwie austrowęgierskim w wyborach wprowadzono głosowanie powszechne.
  • 31 stycznia – bojownicy PPS-Lewicy zabili w zamachu w Warszawie okrutnego agenta carskiej tajnej policji Wiktora Gruna.
  • Luty – powstaje Zakopiański Oddział Narciarzy, na czele którego stanął Stanisław Barabasz, a sekretarzem i skarbnikiem został Mariusz Zaruski. Pierwszy kurs narciarski kończy 12 kobiet i 55 mężczyzn.
1910. Pod szczytem Świnicy. Z prawej Mariusz Zaruski. Fot. Stanisław Zdyb. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1910. Pod szczytem Świnicy. Z prawej Mariusz Zaruski. Fot. Stanisław Zdyb. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego

Zapoczątkowana przez Dyonizego Beka (1865-1907) dyskusja o turys tyce górskiej (słowa turysta i taternik były wtedy tożsame) doprowadziła w roku 1903 do wyod rębnienia w Towarzystwie Tatrzańskim Sekcji Turystycznej. To właśnie jej kontynuacją jest dziś PZA i kluby wysokogórskie. Sekcja liczyła początkowo 37 osób, a jej przewodniczącym został Janusz Chmielowski (1878-1963). Kolejnymi szefami byli: ks. Walenty Gadowski (1904-1905), Tadeusz Łopuszański (19051907), Marian Panek (1907-1909), Zygmunt Klemensiewicz (1909-19 11), a później Marian Smoluchowski, Jan Wacław Czerwiński, Walery Goetel, Mieczysław Świerz, Stefan Komornicki i Kazimierz Piotrowski. Co prawda cele ST powielały statut TT, ale członkowie sekcji wyraźnie dążyli do profesjonalizacji turystyki górskiej. Sam Chmielowski twierdził, że taternictwo staje się zawodem, którego trzeba się nauczyć, który trzeba doskonalić i który wymaga specjalistycznej wiedzy. ST zaczęła sprowadzać i upowszechniać specjalistyczny sprzęt, którego wcześniej nie używano (plecaki i liny), publikować i rozpowszechniać przewodniki, udzielać rad. Tu w końcu propagowano myśl o wychodzeniu w góry bez góralskich przewodników, a Chmielowski dodawał, że istotą i powabem taternictwa jest ryzyko. Już w 1905 r. ST przechodziła wyraźny kryzys, czego przejawem była obecność w jej składzie tylko 12 członków. Jednak od 1907 r., od czasu m.in. powstania „Taternika”, liczebność i rola sekcji szybko zaczęły rosnąć. 

Między 1890- 1905. Altana pod Przełęczą Świnicką fot. Walery Eljasz Radzikowski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Między 1890-1905. Altana pod Przełęczą Świnicką fot. Walery Eljasz Radzikowski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

11 lutego – w Paryżu dwie kobiety po raz pierwszy zdały egzaminy na woźnicę.

14 lutego – w parlamencie Rzeszy Niemieckiej Polacy zdobyli 20 mandatów.

16 lutego – zmarł Dmitrij Mendelejew, twórca układu okresowego pierwiastków.

22 lutego – Organizacja Bojowa PPS zrabowała 6 000 rubli z warszawskiego banku.

1 marca – w Poznańskiem nawet 48 000 uczniów brało udział w strajku szkolnym ogłoszonym po usunięciu języka polskiego ze szkół.

We Lwowie wychodzi pierwszy numer „Taternika”.

2 marca – w Wiedniu odbyła się premiera operetki „Czar walca” Oscara Straussa.

5 marca – w Dumie, parlamencie cesarstwa rosyjskiego, Polacy zdobyli 34 mandaty. Miesiac później polscy posłowie złożyli projekt autonomii Królestwa Polskiego.

3-11 marca – zjazd PPS- Frakcji Rewolucyjnej uchwalił w Wiedniu nowy program, podtrzymując sformuowany wcześniej dalekosiężny cel odzyskania niepodległości, a za doraźny stawiając sobie zwołanie w Warszawie konstytuanty.

15 marca – do parlamentu Finlandii dostały się pierwsze kobiety.

W środku Roman Kordys, od lewej Mariusz Zaruski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
W środku Roman Kordys, od lewej Mariusz Zaruski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

21 marca  rząd brytyjski odrzucił plany budowy tunelu pod kanałem La Manche. 

30 marca – we Francji powstała pierwsza fabryka samolotów.

3 kwietnia – Feliks Antoniak i Stanisław Zdyb przechodzą do Morskiego Oka na nartach przez Zawrat i Świstówkę.

4-5 kwietnia – M. Zaruski i Józef Dunin-Borkowski powtarzają tę drogę, ale wchodzą także na Kozi Wierch, z którego zjechali Szerokim Żlebem do Pięciu Stawów

27 kwietnia – gazety austriackie opisują aferę obyczajową związaną z homoseksualistami – adiuantami cesarza.

29 kwietnia – brutalne stłumienie powszechnego strajku robotników paryskich.

 

8 lutego 1910. Przed Skupniowym Upłazem podczas upamiętnienia pierwszej rocznicy śmierci Mieczysława Karłowicza. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
8 lutego 1910. Przed Skupniowym Upłazem podczas upamiętnienia pierwszej rocznicy śmierci Mieczysława Karłowicza. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
  • Maj – aresztowanie i zesłanie na Syberię ok. 40 działaczy pierwszego stronnictwa ludowego na terenie zaboru rosyjskiego.
  • 26 maja – zwycięzca 24-godzinnego rajdu samochodowego przejechał 1265 km z przeciętną prędkością 53 km/h.
  • Irlandzka partia Sinn Fein rzuca hasło bojkotu angielskich towarów.
  • 9 czerwca – pół miliona francuskich plantatorów winorośli odmawia płacenia podatków. 

 

 

1908. W Dolinie za Mnichem. Od lewej - Mieczysław Białkowski, Jan Nowicki, Gyula Komornicki, Wanda Jerominówna, Mariusz Zaruski, Roman Kordys, Ignacy Król. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1908. W Dolinie za Mnichem. Od lewej – Mieczysław Białkowski, Jan Nowicki, Gyula Komornicki, Wanda Jerominówna, Mariusz Zaruski, Roman Kordys, Ignacy Król. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
  • 10 czerwca – Auguste Lumiere demonstruje fotografię barwną.
  • We Lwowie odbył się pierwszy w Polsce mecz hokeja na trawie
  • Ukazała się powieść Maurice’a Leblanca „Arsene Lupin, gentleman włamywacz”.
  • 5 lipca – we Włoszech wprowadzono 24-godzinny, niedzielny odpoczynek dla pracujących
  • 12 lipca – władze niemieckie wprowadziły regulamin kar cielesnych w koloniach afrykańskich
  • 14 lipca – w Warszawie zainstalowano elektryczne oświetlenie uliczne

Tragedia na Żabim Koniu

W 1907 r. w Tatrach doszło do pierwszego wypadku taternickiego. W rejonie Żabiego Konia działały dwa zespoły: polski i węgierski. Warto dodać, że wspinaczkowa aktywność dwóch narodów wielce się wtedy zazębiała, głównie za sprawą braci Komornickich (Gyuli i Romana), których ojciec był Polakiem. Polacy w składzie Ignacy Król, Stanisław Konarski i Kazimierz Firganek weszli na Żabiego Konia wcześniej południową ścianą. Tu dołączyła do nich węgierska trójka – Lajos Karoly Horn, Jeno Serenyi i Jeno Wachter. Historię tego wypadku opisuje B. Chwaściński. Cała szóstka postanawia zjechać w stronę Żabiej Przełęczy Wyżniej, wykorzystując do tego pętlę, pozostawioną tu trzy dni wcześniej przez Zygmunta Klemensiewicza, Romana Kordysa i Aleksandra Znamięckiego. Asekurował Król. Zjazd czwórki wspinaczy odbył się bez sensacji. Ale gdy przyszła kolej na Wachtera, ten miał rozpocząć zjazd bez asekuracji. Przy kolejnym odepchnięciu od ściany pętla pękła, a Węgier runął w dół. Konsekwencją tego wypadku był rozłam w Węgierskim Towarzystwie Tatrzańskim, którego starsi członkowie potępiali zbyt nierozważną eksplorację Tatr. Młodzi założyli własne stowarzyszenie, na którego czele stali przez długie lata bracia Komorniccy, a w 1910 r. powołali własne czasopismo „Turistasag es Alpinizmus”.

  • 29 lipca – Brytyjczyk Robert Baden-Powell zorganizował pierwszy obóz dla kilkunastu chłopców, dając początek ruchowi skautingu.
  • 4 sierpnia – francuskie okręty bombardują Casablancę w odwecie za zamordowanie w mieście kilku francuskich obywateli.
  • 10 sierpnia – po dwóch miesiącach jazdy Włoch Scipion Borghese wygrał wyścig Pekin – Paryż.
  • 12 sierpnia – Organizacja Bojowa PPS pod dowództwem Tomasza Arciszewskiego dokonała napadu na pociąg i stację kolejową w Sławkowie, zdobywając 14 000 rubli. Jego uczestnicy uciekli odczepionym parowozem z wywieszonym czerwonym sztandarem.
Wspinaczka na Rohacze. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Wspinaczka na Rohacze. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
  • 17-18 sierpnia – odbyły się doroczny wiec członków Towarzystwa Tatrzańskiego i zebranie członków Sekcji Turystycznej TT. Podczas obrad Mieczysław Karłowicz zauważył, że w „Taterniku” nadaje się taternictwu charakter sportowy i postulował aby redakcja kładła nacisk na stronę estetyczną turystyki górskiej.
  • 18 sierpnia – Janusz Chmielowski, Adam Kroebl, Adam Staniszewski i przewodnik Józef Gąsienica Tomków zdobywaja Żabi Mnich. Po naradzie z Mieczysławem Karłowiczem, Mariusz Zaruski przedstawia na zgromadzeniu członków Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego ideę powołania górskiego pogotowia ratunkowego.

Klub Kilimandżaro

Od lewej: Ferdynand Goetel, Mieczysław Świerz, Władysław Kulczyński.
Od lewej: Ferdynand Goetel, Mieczysław Świerz, Władysław Kulczyński.

W 1907 r. w Krakowie, poza strukturami TT, powstał Klub Kilimandżaro. Jego członkami byli bracia Mieczysław, Tadeusz i Stanisław Świerzowie, bracia Walery i Ferdynand Goetlowie oraz Władysław Kulczyński i Kazimierz Piotrowski. Ludzie wtedy młodzi i wyjątkowi. To drugie pokolenie polskich taterników rzucało wyzwanie grupie pierwszych zdobywców, odkrywając nowe problemy i zdobywając Tatry także zimą. Kilimandżaro, po założonym w 1904 r. Himalaya Club (Roman Kordys, Zygmunt Klemensiewicz, Jerzy Maślanka), było kolejną próbą profesjonalizacji, usportowienia i określenia nowych zasad taternictwa.

  • 19 sierpnia – Zofia Kordysówna, Zygmunt Klemensiewicz i Roman Kordys zdobywają Niebieską Turnię.
  • 28 sierpnia – Aleksander Znamięcki i Roman Kordys zdobywają Wysoką przez północne urwiska.
  • 7 września – papież Pius X uznał ważność ślubów cywilnych.
  • 10 września – Mariusz Zaruski, jeszcze przed formalnym zawiązaniem TOPR, organizuje wyprawę ratunkową po zabłąkanego w Buczynowych Turniach Zygmunta Dagleza.
  • 1 października – sterowiec LZ 3 w ciągu 8 godz. pokonał dystans 350 km, niemiecka armia kupiła go na swoje wyposażenie.
  • 14 października – początek kryzysu finansowego na nowojorskiej giełdzie.
    1908. Mariusz Zaruski i Roman Kordys na Zaworach. Fot. Mieczysław Karłowicz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
    1908. Mariusz Zaruski i Roman Kordys na Zaworach. Fot. Mieczysław Karłowicz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
  • 8 listopada – gazety francuska i gangielska przesłały sobie telegraficznie fotografię.
  • 9 listopada – zmarł Julian Dunajewski, rektor UJ, prezydent Krakowa i minister finansów rządu austriackiego. Jeden z najwybitniejszych ekonomistów swoich czasów.
  • 13 listopada – Paul Cornu zademonstrował pierwszy śmigłowiec.
  • 16 listopada – Oklahoma 46. stanem USA.

Taternictwo a Młoda Polska

Taternictwo i pasja zdobywania gór wpisywały się w wielki nurt polskiej kultury zwany Młodą Polską, która w sztuce i życiu przezwyciężyć miała marazm wywołany brakiem własnej państwowości. Zdobywcy Tatr w pierwszej dekadzie XX w., posiadający talenty literackie, z pasją, ale i typową dla epoki egzaltacją przenosili do społeczeństwa w formie wierszy, opowiadań i relacji zachwyty nad Tatrami i opisy zmagań wspinaczkowych, wprowadzając do literatury nurt heroiczny i aktywizujący. Najlepszymi przykładami są tu „Wspomnienia o Widłach” (1908) Romana Kordysa (1886-1934) i „Tatry jako pustynia” (1912) Mariusza Zaruskiego (1867-1941). Kordys, który inspiracje czerpał z Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietschego, był propagatorem indywidualnego wysiłku i prymatu zwycięstwa jednostki. Zaruski próbował zaszczepić kult zdobywania Tatr jako elementu hartowania i doskonalenia człowieka w obrębie społeczeństwa.

1909. Ferdynand Goetel po wypadku na północnej ścianie Wielkiej Buczynowej Turni. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1909. Ferdynand Goetel po wypadku na północnej ścianie Wielkiej Buczynowej Turni. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
  • 28 listopada – zmarł Stanisław Wyspiański, poeta i dramaturg, malarz, duchowy wódz pokolenia.
  • 5 grudnia – z inicjatywy Stanisława Barabasza, Mieczysława Karłowicza i Mariusza Zaruskiego powstaje Zakopiański Oddział Narciarzy Towarzysza Tatrzańskiego
  • 10 grudnia – Anglik Joseph Rudyard Kipling laureatem literackiej Nagrody Nobla. Nagrodę z dziedziny fizyki otrzymał Albert Abraham Michelson, Amerykanin polskiego pochodzenia.
  • 14 grudnia – władze carskie rozwiązały Macierz Szkolną, organizację wspierającą edukację polskich dzieci.
  • 29 grudnia – przemysłowcy łódzcy poprzez porozumienie doprowadzili do lokautu w swoich fabrykach, pozbawiając pracy przeszło 30 000 robotników, a utrzymania ok. 100 000 osób. Polscy robotnicy otrzymywali pomoc z wielu krajów Europy. Lokaut skończył się znacznym pogorszeniem warunków pracy.
  • 30 grudnia – Jerzy Maślanka samotnie wchodzi na nartach na Przełęcz Świdnicką, a następnie bez nart
    Mariusz Zaruski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
    Mariusz Zaruski. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
    dokonuje pierwszego zimowego wejścia na Świnicę.
  • 1907 – Towarzystwo Tatrzańskie zrzekło się opieki nad schroniskiem pod Miedzianem. Schronisko to, zbudowane w 1894 r., często zasypywane przez lawiny, odbudowane i przeniesione w inne miejsce, po decyzji TT szybko uległo zniszczeniu.
  • 1907 – Organizacja Bojowa PPS zabiła w zamachach 181 żołnierzy, policjantów, szpicli i prowokatorów. Dokonano również 92 zamachów celem zdobycia środków finansowych.
  • 1907 – Pablo Picasso maluje „Panny z Avignonu”, manifest estetyki kubistycznej.

 

 

 

1903 r. Dolne Krupówki z murowanym Dworcem Tatrzańskim. Fot. Walery Eljasz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1903 r. Dolne Krupówki z murowanym Dworcem Tatrzańskim. Fot. Walery Eljasz. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1910, sierpień. Ratownicy TOPR w Dolinie Jaworowej podczas wyprawy po Klimka Bachledę. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
1910, sierpień. Ratownicy TOPR w Dolinie Jaworowej podczas wyprawy po Klimka Bachledę. Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

W 1907 r. Janusz Chmielowski wydaje pierwszy tom swojego „Przewodnika po Tatrach”. To pierwsze wydawnart11016ictwo tego typu dla taterników. Pod tym pojęciem rozumieć należy turystów zaawansowanych co do znajomości gór i posiadających wiedzę o warunkach w nich panujących. Chmielowski nie wyznacza dróg wspinaczkowych ani nie prezentuje wariantów. To w miarę szczegółowy opis topograficzny Tatr, wzbogacony jedynie o dokładniejsze opisy rejonów dobrze znanych polskim turystom, np. Kościelec. Ustala nazewnictwo i terminologię. Do przewodnika dołączona była mapa Tatr Wysokich w skali 1:50 000 oraz mniej dokładne mapy Tatry Zachodnich i Bielskich w skali 1:75 000. W skład „Przewodnika…” wchodziła też praca Kazimierza Panka „Higiena a taternictwo” zawierająca m.in. informacje o wpływie tatrzańskiego klimatu i warunków meteorologicznych na zdrowie, sposobów ubierania się (także dla kobiet) oraz wyżywienia. 

 

Mgła na grani fot. Mieczysław Karłowicz Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Mgła na grani fot. Mieczysław Karłowicz Ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.
Udostępnij wpis

Przeczytaj również